Sa 1. januarom 2025. godine zaključeno je tačno 100 godina jednog od najvećih astronomskih otkrića ikada. Rođendan moderne kosmologije i vek od kada su nam se vidici enormno proširili. Do tog prvog dana 1925. godine, dominantan stav u naučnim krugovima je bio da je sve što postoji naša galaksija Mliječni put.
Danas, to naivno razmišljanje djeluje toliko civilizacijski daleko, skoro kao geocentrizam ili alhemija, naročito u svetlu saznanja da postoji više od sto milijardi galaksija.
Velika debata Šepli – Kertis
Do tada, astronomi su vidjeli brojne objekte izvan naše galaksije ali nisu znali šta zapravo gledaju. Širom neba su otkrivane spiralne magline, kovitlaci svetlosti i jedva primetne tačke. Najintrigantnija stvar je bila maglina Andromeda, vidljiva čak i golim okom.
U godinama koje su prethodile konačnom otkriću, mišljenja su bila podeljena te je sve kulminiralo velikom debatom 1920. godine. Glavni događaj je održan u Prirodnjačkom muzeju u Vašingtonu gdje su “koplja ukrstili” astronomi Harlou Šepli i Heber Kertis. Tema su bile spiralne magline i veličina univerzuma.
Šepli je bio pobornik do tada vladajuće teorije da su ove magline relativno male i da se nalaze na periferiji galaksije Mliječni put odnosno univerzuma dok je Kertis smatrao da su to nezavisne galaksije i da moraju biti mnogo udaljene od naše.
Šepli i Kertis su naredne godine objavili dva rada od kojih je svaki sadržao i kontraargumentaciju koju je iznosio protivnik i sve to je bilo dostupno javnosti i njihovim kolegama na uvid. Sto godina kasnije, ovakva praksa je i dalje misaona imenica za mnoge delatnosti.
Neđeljko Jeknić
