Emitujemo listu deset najvažnijih događaja u regionu u 2018. godini, po izboru agencije Beta.
1. SPORAZUM SA GRČKOM SKOPLjU OTVORIO PUT KA NATO I EU - Dogovorom koji su 17. juna u pograničnom regionu Prespa potpisali šefovi diplomatija Makedonije i Grčke u prisustvu premijera rešen je dvoipodecenijski spor oko imena Makedonije koja se posle dugogodišnjeg zastoja vratila na put evroatlantskih integracija. Spor je rešen pristankom Makedonije da se preimenuje u Severna Makedonija. O dogovoru sa Grčkom izjašanjavali su se i građani Makedonije na referendumu 30. septembra na koji je izašlo manje od polovine upisanih birača (36,91 odsto) ali je ogromna većina (91,46 odsto) podržala dogovor. To je dovelo do oprečnih tumačenja, ali je u makedonskom parlamentu ipak pokrenut proces ustavnih promena kako bi se država preimenovala u Severna Makedonija. Posle Sobranja, sporazum treba da ratifikuje i grčki parlament. Nedugo posle potpisivanja Prespanskog dogovora Grčka je odblokirala evroatlantske integracije Makedonije - Skoplju je stigao poziv za NATO i datum z a početak pregovora sa EU. Generalni sekretar UN Antonio Gutereš ocenio je da je dogovor iz Prespe model za rešavanje sporova u svetu, a premijeri Zaev i Cipras pominju se kao mogući kandidati za Nobelovu nagradu za mir.
2. PRAVDA ZA DAVIDA - Smrt 21-godišnjeg Banjalučanina Davida Dragičevića čije je telo pronađeno 24. marta na ušću Crkvene u Vrbas kod tvrđave Kastel pokrenula je talas građanskog otpora artikulisan kroz grupu "Pravda za Davida" čiji se članovi mesecima svakodnevno okupljaju na Trgu Krajine u Banjaluci, tražeći istinu o njegovoj pogibiji i kažnjavanje ubica. Protest je kulminirao 25. decembra hapšenjem oca ubijenog mladića Davora Dragičevića zbog navodnih pretnji ministru unutrašnjih poslova RS. Grupa "Pravda za Davida" koja na Fejsbuku broji više od 330.000 članova nastala je 26. marta, nakon konferencije za novinare na kojoj je policija saopštila da se David kobne noći prvo potukao sa tri osobe, potom opljačkao jednu kuću, a onda "zadesno" završio u rečici Crkvena. Davidovi roditelji tvrde da je on otet, mučen, silovan i da su ga na kraju ubili pripadnici MUP RS. Anketni odbor Supštine RS konstatovao je da postoje indicije da je mladić ubij en, posle čega je Tužilaštvo pokrenulo istragu. Mediji iz RS i Srbije, bliski vlastima u Banjaluci, u više navrata su pokušali da kriminalizuju mladića i kompromituju grupu "Pravda za Davida", označavajući njene pripadnike rušiocima RS i stranim plaćenicima. Posle policijske akcije u Banjaluci protestna okupljanja organizovana su u Sarajevu i drugim gradovima BiH, kao i u Beogradu.
3. SRPSKE TEME U CRNOJ GORI - Zaoštravanje odnosa sa Srbijom, uz "aktiviranje" identitetskih tema obeležili su dobar deo 2018. godine u Crnoj Gori. Letošnja poseta patrijarha SPC Irineja Crnoj Gori kada je rekao da je položaj Srba u Crnoj Gori "gori nego u vreme NDH", a srpske crkve "gori nego u vrijeme okupacije Osmanlija", izazvala je oštre reakcije Podgorice koja je tražila izvinjenje patrijarha, što on nije učinio. Stav poglavara SPC Vlada u Podgorici je doživela kao pritisak uoči donošenja zakona kojim bi trebalo da se uredi položaj verskih zajednica u Crnoj Gori, a koji je nagoveštaj promene statusa, po mnogima, "privilegovane" srpske crkve. Na sve to nadovezao se jubilej 100 godina od kraja Prvog svetskog rata i različite ocene njegovih posledica. Odluke takozvane Podgoričke skupštine prosrpske snage su slavile kao čin "oslobođenja i ujedinjenja srpskog naroda", odnosno stvaranje Kraljevine Jugoslavije. Taj događaj crnogorska vlast i veći deo politi čke javnosti vide kao ukidanje države Crne Gore i "tragičnu aneksiju od strane Srbije", a njegovo slavljenje kao "provokaciju". Vlasti su, po medijskim navodima, zabranile ulazak književniku Matiji Bećkoviću i još trojici srspkih intereltualaca na pomenute proslave, a skupštinskom Rezolucijom usvojenom krajem novembra odluke Podgoričke skupštine proglasile ništavnim.
4. TODORIĆ IZRUČEN HRVATSKOJ - Nekada najmoćniji hrvatski privrednik, bivši vlasnik Agrokora Ivica Todorić izručen je 7. novembra Hrvatskoj iz Velike Britanije, godinu dana pošto je pobegao u tu zemlju po izbijanju afere Agrokor. Zajedno sa svojim sinovima Ivanom i Antom, ali i još 12 Agrokorovih menadžera i revizora, Todorić je osumnjičen za nezakonito pribavljanje više od milijardu kuna (oko 140 miliona evra) iz Agrokora. Nedugo po izručenju Hrvatskoj, Todorić je pušten iz pritvora pošto je uplatio kauciju od miliona evra u kunskoj protivrednosti. Po izlasku iz pritvora, Todorić je najavio da će se politički aktivirati da bi "promenio katastrofalni položaj Hrvatske". Što se tiče njegove bivše kompanije, zbog nje se i ove godine tresla poslovna Hrvatska. Postizanje nagodbe poverilaca Agrokora nesumnjivo je najvažniji ekonomski događaj 2018. Ona je izglasana početkom jula, a krajem oktobra postala je pravosnažna. Najveći pojedinačni vlasnik s udel om od 39,2 odsto postala je ruska Sberbanka.
5. KOMŠIĆEV IZBOR ZA HRVATSKOG ČLANA PREDSEDNIŠTVA BIH - Na opštim izborima u BiH 7. oktobra, Željko Komšić, lider Demokratske fronte (DF), pobedio je Dragana Čovića iz Hrvatske demokratske zajednice (HDZ BiH) u trci za hrvatskog člana Predsedništva BiH. Komšić je osvojio više od 79.000 glasova više od Čovića, ali i oko 13.000 glasova više i od Šefika Džaferovića, iz Stranke demokratske akcije (SDA) koji je izabran za bošnjačkog člana Predsedništva BiH. To je pokazalo da je izabran većinskim bošnjačkim glasovima što je izazvalo oštre reakcije zvaničnika HDZ BiH i Hrvatskog narodnog sabora u BiH, kao legitimnih predstavnika hrvatskog naroda. Zbog Komšićevog izbora za hrvatskog člana Predsedništva BiH u Mostaru i drugim gradovima gde su Hrvati u većini održani su protesti, a u 11 opština u Federaciji BiH, na čijem čelu su HDZ ili druge hrvatske stranke, Komšić je proglašen "personom non grata". HDZ BiH, ali i predstavnici zvaničnog Z agreba, tvrde da Komšić nema legitimitet da zastupa interese Hrvata u BiH. Komšić je rekao da je on Hrvat, ali da je "dominantno građanin BiH". Odmah po stupanju na dužnost otvorio je neke "bolne teme" sa susedima, poput najave tužbe protiv Hrvatske zbog izgradnje Pelješkog mosta, pitanja granice BiH sa Srbijom, kao i priznavanja nezavisnosti Kosova, a sukobio se i sa katoličkim sveštenstvom.
6. CRNA GORA: HAPŠENjE POSLANIKA - Presretanje poslanika opozicionog Demokratskog fronta Nebojše Medojevića u sitne, noćne sate i njegovo sprovođenje u zatvor krajem novembra podiglo je političke tenzije u Crnoj Gori i izazvalo značajnu pažnju, ali i zabrinutost dela međunarodne javnosti. Javna reč poslanika je zaštićena imunitetom, a Medojević je uhapšen i odveden u zatvor po naredbi Višeg suda i bez saglasnosti Skupštine, što je izazvalo burne reakcije javnosti, analizu postojećih propisa, te prekid krhkog dijaloga vlasti i opozicije o reformi izbornog zakonodavstva. Po objašnjenju Višeg suda, Medojević je uhapšen jer je odbio da svedoči povodom javno iznetih tvrdnji da je specijalni tužilac Milivoje Katnić navodno umešan u korupciju. Zbog tvrdnji slične prirode, ali u drugom slučaju, hapšenje je pretilo i drugom poslaniku Fronta, Milanu Kneževiću, koji ga je izbegao danonoćnim boravkom u Skupštni, do odluke Ustavnog suda kojom su poslanici Fronta oslobođeni. Medojević je u štrajku glađu proveo 13 dana u zatvoru, a isto toliko Knežević u Skupštini. Dok Medojević tvrdi da je njegov slučaj potvrdio da su u Crnoj Gori "partija i država jedno, a da institucije ne postoje", vlast odluku Ustavnog suda vidi kao dokaz da je sudstvo nezavisno. Nepoverenje između vlasti i opozicije u Crnoj Gori je sada produbljeno, a deo javnosti strahuje da je slučaj Medojević uvod u cenzuru slobode govora, u zemlji koja pretenduje na skoro članstvo u EU.
7. MISTERIOZNO BEKSTVO GRUEVSKOG - Bivši premijer Makedonije Nikola Gruevski u novembru je, dan pre nego što je trebalo da ode u zatvor na izdržavanje kazne, pobegao je u Mađarsku i u toj zemlji, kod svog prijatelja premijera Viktora Orbana, ekspresno dobio politički azil. Prema dostupnim informacijama Gruevski, protiv kojeg se vode brojni procesi zbog zloupotrebe vlasti u vreme dok je bio premijer 2006-2016, prilikom bekstva imao je pomoć mađarskih diplomata, mada je u Makedoniji rašireno mišljenje da je to dogovoreno s makedonskim vlastima. Takve spekulacije dodatno podgreva sporost makedonskih institucija da otkriju kako je Gruevski pobegao i ko mu je u Makedoniji pomogao da ilegalno izađe iz zemlje, mada su vlasti Albanije, Crne Gore i Srbije brzo objavile kako je preko tih zemlja stigao do Mađarske. Neki analitičari misle da je Gruevski, koji i nakon povlačenja sa čela VMRO DPMNE ima jak uticaj na rukovodstvo te opozicione stranke, pušten da pobegne da bi lakše mogao da se sporovode Prespanski dogovor o promeni imena Makedonije.
8. IZUZEĆA I POVLAČENjA SUDIJA ODLAŽU KONAČNE PRESUDE MLADIĆU I KARADžIĆU. Odlukom bez presedana, koju je doneo sudija Žan-Klod Antoneti iz apelacionog veća koje će razmatrati žalbe Ratka Mladića i tužilaštva na prvostepenu presudu (doživotni zatvor) izuzete su sudije Teodor Meron, Karmel Ađijus i Liu Daćun. Sudija Antoneti usvojio je argument Mladićeve odbrane da su te sudije ostavile "utisak da su pristrasne" na Mladićevu štetu tako što su ranije učestvovale u više procesa u kojima su Mladiću potčinjeni oficiri VRS bili osuđeni za genocid i druge zločine nad Muslimanima u Srebrenici. Izricanje pravosnažne presude Radovanu Karadžiću, koje je bilo planirano za decembar, odloženo je zato što se iz apelacionog veća povukao predsedavajući sudija Teodor Meron. Karadžić, bivši predsednik RS, osuđen je nepravosnažno na 40 godina zatvora zbog genocida u Srebrenici, progona Muslimana i Hrvata širom BiH, terorisanja stanovništva Sarajeva snajpe risanjem i granatiranjem i uzimanja pripadnika Unprofora za taoce, 1992-95.
9. AFERA MAMIĆ - Bivši čelnik Dinama Zdravko Mamić sredinom godine je na sudu u Osijeku nepravosnažno osuđen na šest i po godina zatvora zbog izvlačenja novca iz tog zagrebačkog fudbalskog kluba. Prema hrvatskom zakonu, osuđeni na više od pet godina moraju u zatvor do pravosnažnosti presude, ali je Zdravko Mamić uoči izricanja presude pobegao u BiH, čije državljanstvo ima uz hrvatsko. Na zatvorske kazne u tom slučaju osuđeni su i brat Zdravka Mamića bivši trener Dinama, Zoran Mamić, bivši direktor Dinama Damir Vrbanović, koji je izvršni direktor Hrvatskog fudbalskog saveza (HNS) i poreznik Milan Pernar. Oni se terete da su izvlačenjem novca od transfera igrača, utajom poreza i drugim nezakonitostima oštetili zagrebački klub za oko 116 miliona kuna (15,5 miliona evra), a državni budžet za 1,6 miliona evra. Među spornim transferima su i transfer kapitena hrvatske fudbalske reprezentacije i igrača Real Madrida Luke Modrića i igrača Liverpula Dej ana Lovrena u strane klubove. Tužilaštvo smatra da dvojica igrača prilikom odlaska iz Dinama u Totenhem, odnosno u Olimpik Lion, nisu imala pravo na 50 odsto transfernog obeštećenja, već da je na taj način Mamić izvlačio novac iz Dinama. Obojica su na suđenju Mamiću svedočila u njegovu korist, pa je protiv njih podignuta optužnica zbog davanja lažnog iskaza. U međuvremenu je zagrebački sud odbacio optužnicu protiv Modrića.
10. GLUMAC NA ČELU NOVE SLOVENAČKE VLADE - Na izborima početkom juna najviše glasova osvojila je Slovenačka demokratska stranka (SDS) bivšeg premijera Janeza Janše ali nije uspela da sakupi parlamentarnu većinu, pa je 13. septembra Slovenija dobila manjinsku vladu koju prevodi Marjan Šarec, diplomirani glumac i dotadašnji gradonačelnik Kamnika. Sa 40 godina Šarec je postao najmlađi premijer u istoriji samostalne Slovenije. Njegovu vladu čini pet stranaka levice i liberalnog centra i formalno je manjinska, a podršku u parlamentu obezbeđuje ime devet glasova stranke Levica na osnovu posebnog protokola o saradnji. U novoj vladi učestvuju i stranke iz prethodne vlade Mire Cerara koji je u Šarecovoj vladi ministra spoljnih poslova. Šarec je kao glavni prioritet svoje vlade naveo sređivanje stanja u javnom zdravstvu, dok na spoljnom planu nisu nagoveštene promene.
