Ovi prevodioci ne samo da moraju da ožive izumrle jezike iz pisanih izvora, već moraju i da poseduju duboko znanje o tome kako su se kulture koje su stvorile te izvore razvijale tokom vekova.
Ako to nije dovoljno, njihovi izvori su često fragmentisani, što znači da je ključni kontekst izgubljen kroz vreme, piše nova.rs.
Zbog ovoga, broj ljudi koji su sposobni da prevode jezike iz antike je mali, a njihov trud često ne može da isprati količinu tekstova koje arheolozi otkrivaju.
Uzmimo za primer drevni akadijski jezik. Ovaj rani semitski jezik je jedan od najbolje dokumentovanih iz antičkog sveta. Stotine hiljada, prema nekim izvorima čak i više od milion, akadijskih tekstova otkriveno je i danas se čuva u muzejima i univerzitetima. Mnogi su čak i digitalizovani.
Svaki od tih tekstova ima potencijal da nas nauči o životu, politici i verovanjima prvih civilizacija, ali to znanje ostaje „zaključano“ zbog vremena i ljudskih resursa potrebnih za njihovo prevođenje.
Kako bi se ovo promenilo, multidisciplinarni tim arheologa i stručnjaka za računarske nauke razvio je veštačku inteligenciju (AI) koja može da prevodi akadijski gotovo trenutno, otključavajući istorijske zapise sačuvane u ovim 5.000 godina starim tablicama.
Akadijski je bio maternji jezik Akadskog carstva, koje je nastalo oko 2.300. godine pre nove ere, zahvaljujući osvajačkim pohodima njegovog osnivača, Sargona Velikog. Kao govorni jezik, akadijski se s vremenom podelio na asirski i vavilonski dijalekat pre nego što ga je potpuno zamenio aramejski početkom prvog milenijuma pre nove ere. Danas je to zaista izumrli jezik, bez potomaka koji bi nastavili njegovo nasleđe.
Kao pisani jezik, međutim, akadijski se pokazao trajnijim. Carstvo je usvojilo klinasto pismo svog prethodnika, sumerske civilizacije. Ovaj sistem pisanja koristio je trščano pero za utiskivanje klinastih znakova u mokre glinene tablice pre nego što bi se one pekle (otuda i naziv „klinasto pismo“, što na latinskom znači „klinastog oblika“).
Čak i nakon što je aramejski zamenio akadijski kao uobičajen jezik tog regiona, učenjaci su nastavili da pišu na akadijskom klinastom pismu sve do prvog veka nove ere — čak i u antici, čini se da su akademici bili neverovatno uporni.
Proces prevođenja akadijskog jezika je dvofazni. Prvo, stručnjaci transliterišu klinaste znakove, odnosno prepisuju ih koristeći slične fonetske zvuke ciljnog jezika. Na primer, arapska reč الله transliteriše se kao „Allah“ na engleskom jeziku. Zatim, naučnici koriste transliteraciju da prevedu tekst na savremeni jezik.
Kako bi ubrzali ovaj dugotrajan proces, istraživački tim je razvio model mašinskog prevođenja za akadijsko klinasto pismo, koristeći istu tehnologiju koja pokreće Google Translate.
Model veštačke inteligencije je treniran na uzorku tekstova iz Open Richly Annotated Cuneiform Corpus-a, a zatim je naučen da prevodi na dva načina: iz transliteracije originalnih tekstova i direktno iz klinastih znakova.
Rezultati su obećavajući, ali ima još posla. Model najbolje funkcioniše sa kratkim i srednje dugačkim rečenicama i sa formalnijim žanrovima, poput kraljevskih dekreta i administrativnih zapisa. Uz više obuke na većem skupu podataka, istraživači se nadaju da će poboljšati tačnost prevoda.
Na kraju, cilj je da AI model postane virtuelni pomoćnik za ljudske naučnike, pružajući brze prevode koje stručnjaci mogu dalje da usavrše.
„Stotine hiljada glinenih tablica sa klinastim pismom dokumentuju političku, društvenu, ekonomsku i naučnu istoriju drevne Mesopotamije. Ipak, većina tih dokumenata ostaje neprevedena i nedostupna zbog njihovog ogromnog broja i ograničenog broja stručnjaka sposobnih da ih čitaju,“ piše tim u studiji.
Ovo predstavlja veliki korak ka očuvanju i širenju kulturnog nasleđa drevne Mesopotamije.
